Historia parafii

Miasto i dobromiejska kolegiata

    Wśrodkowej części Ziemi Warmińskiej, 24 kilometry na północ od Olsztyna, z osady, pruskiego grodu położonego pomiędzy ramionami rzeki, jak gdyby na wyspie, "po środku Łyny" jak pisał kronikarz krzyżacki Piotr Dusburg, ukształtowało się miasto, od wieków nazwane Dobrym Miastem. Jeden znajstarszych zapisów, pochodzący z 1336 r. obdarowuje miasto łacińską nazwą Bona Civitas. Osadzie nad Łyną prawa miejskie nadał 26 grudnia 1329 roku biskup warmiński Henryk II Wogenap. Dzieje miasta, jego rozwój, związane są przez całe wieki zosadzeniem utworzonej w 1341 roku przez biskupa warmińskiego Hermana z Pragi kapituły kolegiackiej. Korporacja osadzona początkowo w Pierzchałach koło Braniewa przeniesiona została w 1343 roku do Glotowa, ostatecznie aktem z 20 listopada 1347 roku osadzona została w Dobrym Mieście otrzymujączarazem zadanie wspierania biskupa i kapitułę katedralną w szczytnymdziele chrystianizacji regionu poprzez aktywną działalność duszpasterską i oświeceniową prowadzoną pośród Prusów. Kanonicy kapituły kolegiackiej odpoczątku zobowiązani byli do prowadzenia życia wspólnego, na wzór życia zakonnego co miało zapewnić spójność korporacji w ewangelizacyjnym oddziaływaniu oraz skuteczność w zaszczepianiu wzorców wiary i chrześcijańskiego obyczaju pośród ludzi. 

         Kapituła kolegiacka dodawała także prestiżu diecezji warmińskiej. Inne diecezje sąsiednie, mniejsze i bardziej uzależnione od Krzyżaków nie mogły bowiem sobie pozwolić na utrzymanie podobnych kolegiów. Osadzenie w Dobrym Mieście kapituły kolegiackiej stało się przyczyną powstania w tym mieście, w jego południowo - zachodniej części, wspaniałego kompleksu architektonicznego złożonego z zabudowań mieszkalnych i gospodarczych, i orientowanego kościoła kolegiackiego, który wpisany w ciąg murów miejskich, przy braku zabudowań zamkowych w mieście, miał pełnić także funkcję obronną. Za datę rozpoczęcia budowy zespołu kolegiackiego przyjmuje się rok 1357. Najpierw zbudowano skrzydło południowe zespołu kolegiackiego potem kościół oraz skrzydło zachodnie zamykając nieregularny czworobok zabudowy tzw. domem biskupim z bramą wschodnią wprowadzającą na obszerny wewnętrzny dziedziniec kolegiacki ze studnią po środku. Chociaż dokładna data konsekracji kościoła kolegiackiego nie jest znana, przypuszczalnie została ona dokonana w 1389 roku przez biskupa warmińskiego Henryka Sorboma. W krótkim więc czasie powstał w Dobrym Mieście ogromny zespół architektury sakralnej, nie mający równego sobie w całej bodajże północnej części naszego kraju. Całość jest zbudowana z czerwonej palonej cegły w stylu gotyckim z niewielką ilością architektonicznych, zewnętrznych zdobień. Ułożenia cegieł w budowli, regularność otworów okiennych, płycin, fryzów ceglanych dzielących wysoką wieżę kościoła, zdobione sterczynami szczyty stanowią o dużym kunszcie budowlanym ówczesnych budowniczych obiektu.

         Estetykę zabudowy kolegiackiej ubogacały odkryte podczas prac remontowych prowadzonych w roku 2004, pochodzące z czasów budowy obiektu dekoracje typu maswerkowego wypełniające blendy szczytu wschodniego oraz blendy fryzów poniżej okapu dachu kościoła. Architektura zespołu kolegiackiego przechodziła liczne zmiany. Szczęśliwie jednak nie zmieniły one kształtu całości. Były one warunkowane zniszczeniami powodowanymi wojnami (tzw. wojna głodowa w 1414 r.kiedy to siedziba kanoników padła ofiarą najazdu wojsk polskich na Warmię, obrona miasta przed wojskami krzyżackimi w 1521 r.) lub pożarami. Na skutek uderzenia pioruna w 1716 roku pożar zniszczył wieżyczkę zegarową, którą odbudowanow 1719 r. według projektu Jana Krzysztofa Reimersa, Westwalczyka osiadłego w Ornecie, budowniczego kościołów w Krośnie, Glotowie i Chwalęcinie. W 1719 roku przypadkowy pożar zniszczył zachodnią część zabudowań kolegiackich. Przebudowano wtedy w znacznym stopniu mieszkalną część pomieszczeń także według projektu wspomnianego już wcześniej Reimersa. Na przebudowy w zespole miały wpływy renesansu i baroku. Najbardziej widoczna przebudowa obiektu miała miejsce w latach dziewięćdziesiątych XIX wieku kiedy to przełożono dach kościoła, wyremontowano wieżyczkę zegarową, nadbudowano wieżę o jednąkondygnację i nakryto ją dwuspadowym dachem co znacznie poprawiłoproporcje gotyckiej budowli. Tymi pracami kierował architekt Georg Quednow, synmiejscowego burmistrza. 

         Najbardziej tragicznymi dla miasta okazały się ostatnie miesiące II Wojny Światowej. Miejscowa ludność opuściła swoje miasto uciekając przed nadchodzącymi wojskami sowieckimi a opustoszałe miasto w znacznej częścizostało zniszczone. Całkowitemu zniszczeniu uległa gęsta zabudowa pięknego śródmieścia oraz zabudowa blisko przylegająca do kolegiaty. Za cud należy uznać zachowanie bez większych zniszczeń zabudowań kolegiackich i samej kolegiaty. Wielki wysiłek przywracania obiektowi dobromiejskiemu dawnej gotyckiej świetności rozpoczęto po roku 1978. Wtedy to Warmińska Kuria Biskupia przejęła odzyskane dla potrzeb Kościoła południowe skrzydło zabudowań i po remoncie, który trwał do roku 1981 przekazała na użytkowanie Warmińskiemu Seminarium Duchownemu Hosianum, które pracowało w tej części obiektu do lipca 1991 r. Dzisiaj część południową zabudowań stanowi Dom Rekolekcyjny Źródło Jakuba prowadzony przez Wspólnoty Odnowy w Duchu Świętym.

         Wielkie zasługi w regotyzacji obiektu położył Śp. Ks. Emil Rzeszutek -proboszcz dobromiejski i prepozyt kapituły, który czuwał nad pracami renowacyjnymi prowadzonymi w części plebanijnej oraz kolegiacie przygotowującją do obchodów 600 lecia istnienia. Obchody Jubileuszowe odbyły się w roku 1989 pod przewodnictwem J.E. Księdza Kardynała Józefa Glempa Prymasa Polski. Dalszeprace renowacyjne, zabezpieczające i konserwatorskie trwają do dziś. Sam zaś obiekt wysokością swej wieży dumnie spogląda na zmieniające przez wieki swąszatę miasto i okolice. Dźwięk zaś 4 dzwonów kolegiaty jak dawniej tak i dziś przywołuje mieszkańców miasta do udziału w tej samej czci Najświętszego Zbawiciela. W uznaniu walorów historycznych kolegiaty dobromiejskiej, jej roliw życiu religijnym na przestrzeni wieków mimo różnych kolei losów, Ojciec Święty Jan Paweł II 19 maja 1989 roku podniósł kolegiatę dobromiejską dogodności Bazyliki Mniejszej.